کتاب جهانی شدن هیچ؛ نگاهی جامعه شناختی به فرآیند معنازدایی از جهان - فروشگاه طفره

به گزارش فروشگاه طفره، یک مرد تقریباً 40 ساله که روی پشت بام خانه اش ایستاده، می پرد بر روی یک ترامپولین که در حیاط خانه اش واقع شده است تا کمی ورجه وورجه کند، اما به محض فرود بر روی ترامپولین، سطح ارتجاعی آن سوراخ می شود. (620 میلیون بازدید و 385 میلیون لایک)

نواَم چامسکی، پدر زبان شناسی مدرن، برنده جایزه نوبل، پدر زبانشناسی ساختگرا، منقد سیاست های آمریکا و استاد دانشگاه MIT آمریکا، در قالب یک توییت اعلام می کند کاری که دزدان دریایی قرن شانزدهم انجام می دادند با کار ناوگان دریایی بریتانیا هیچ فرقی نداشت، پس چرا عده ای دزد خوانده می شدند و عده ای سربازان وطن؟ (1100 بازدید، 786 لایک)

اگر دو مطلب بالا را که در شبکه های اجتماعی پست شده از منظر تعداد بازدید و لایک با یکدیگر مقایسه کنیم، برنده قطعی پست اول است. اما واقعاً چرا برخورد مردم با انواع مختلف محتوا اینقدر فرق دارد؟

جورج ریتزر، نویسنده کتاب جهانی شدن هیچ (The Globalization of Nothing)، مدعی است که علت پیروزی و وایرال شدن پست اول این است که این مطلب فاقد هر گونه هسته معنایی است؛ در واقع حالتی که اون را هیچ می خواند.

همین عدم وجود هسته معنایی یا تقارن آن با ساخت اجتماعی هیچ، باعث می شود که با ساختار و چارچوب معنایی هیچ یک از مخاطبان تقابلی پیدا نکند و همه با رویی گشاده از آن استقبال کنند، ولی زمانی که یک مطلب حاوی یک هسته معنایی باشد و پیغامی را مخابره کند، این پیغام معنایی ممکن است با چارچوب معنایی و اندیشه ای خیلی از مخاطبان منطبق نباشد و از همین رو از سوی آنان نادیده گرفته شود.

از جهت دیگر ریتزر معتقد است که خیلی از مخاطبان شبکه های اجتماعی با قصد دریافت معنا وارد شبکه های اجتماعی نمی شوند و هدف آنها صرفا تفریح و تعلیق واقعیت است، به همین علت محتوایی که حقیقت را به یاد آن ها بیاورد و فرایند تعلیق باورهای آن ها را مختل کند، از سوی آنها کنار گذاشته می شود و نادیده گرفته می شود.

بر مبنای این مثال و بسیاری از مثال های دیگر که در کتاب آورده شده است ریتزر در کتاب جهانی شدن هیچ استدلال می کند که نیروی محرکه جهان امروز حرکت از سوی معنا به سمت پوچی و بی معنایی است.

جهان نوینی که به طور اتوماتیک تمام معانی و ساختهای فرهنگی را کنار می گذارد و در عوض بی هویتی و بی معنایی را تشویق می کند و آن را با تمام وجود توسعه می دهد.

در ادامه این مقاله به نقد و بررسی کتاب جهانی شدن هیچ اثر جورج ریتزر می پردازیم و خلاصه آن را با هم مرور می کنیم. با ما همراه باشید.

معرفی کتاب جهانی شدن هیچ

کتاب جهانی شدن هیچ یکی از بدیع ترین تحلیلهای موجود از نیروهای فعال در جهان امروز را به خوانندگان خود ارائه می دهد. در واقع نظریه نو ریتزر یک کلان روایت از پویایی شناسی فرایند جهانی شدن را به مخاطب ارائه می دهد.

تولید و توزیع هیچ یا شکل بندی های اجتماعی خاصی که به طور متمرکز تولید و کنترل می شوند و نسبتاً فاقد محتوای متمایزی هستند، نشان دهنده نقطه نظر نوی برای پرداختن به بسیاری از مسائل مطرح شده از طریق نظریه پست مدرنیسم و نظریه سیستم های جهانی (بدون آرزوی فروپاشی برای نظام سرمایه داری) است. این کتاب خواننده را وادار می کند که به آثار جهانی معاصر از منظر نوی نگاه کند.

کتابی درخشان که ایده های انقلابی زیادی را بر اساس مشاهدات دقیق و نافذ خود توسعه می دهد. این اثر واقعاً محصول نگاه جامعه شناسانه است.

در جهانیی که به طور فزاینده ای مملو از لوگوهای آشنا است، از علامت برجسته روی کفشهای تنیس بازارن گرفته گرفته تا نشان طلایی رنگ یک فست فود زنجیره ای در بالای ساختمان های شهر، واضح است که این نمادها صرفا تزئینی نیستند، بلکه نشان دهنده تغییراتی در محیط اجتماعی ما هستند.

در واقع تکثیر مواردی خاص مانند خدمات کارت اعتباری، خدمات بانکی اتوماتیک، و نام های تجاری شناخته شده در سطح جهانی، تغییرات قابل توجهی را در حوزه الگوی مصرف اجتماعی ما نشان می دهند: مسیری به سوی جهانیی با خدمات غیرانسانی تر و مکان ها و اشیای بی معنی.

جورج ریتزر در کتاب نو خود، با نام جهانی شدن هیچ، این نظریه را مطرح می کند که کلان روایت یا داستان اجتماعی عصر ما حرکت از سوی معنا به سمت پوچی است.

جورج ریتزر که در این کتاب نظریه مک دونالدیزه شدن خود را شرح و بسط داده، در این رابطه می افزاید که حرکت کلی جامعه در عصر کنونی از سمت یک هسته معنا به عنوان ساختی اجتماعی که عموماً بومی تصور می شود، به صورت محلی کنترل می شود و سرشار از محتوای متمایز است آغاز می شود و به سوی پوچی؛ یا همان چیزی که به طور متمرکز کنترل می شود و تصور می شود که نسبتاً فاقد جوهر معنایی است، ادامه پیدا می کند.

در حرکت به سوی جهانی شدن هیچ است که معنای انسانی از دست می رود. به احتمال زیاد، آن معنا یک سنت بومی، یک فروشگاه محلی، یک مکان قدیمی برای گردهمایی آشنایان، یا صرفاً تعامل فردی و حضوری است.

کتاب جهانی شدن هیچ چشم اندازهای نوی را نسبت به موضوع جهانی شدن می گشاید و اصطلاحاتی مانند گروبالیزاسیون را به ادبیات این حوزه معرفی می کند. تضاد کلیدی در عرصه اجتماعی جهان امروز به نوعی تضاد بین فراگیر شدن پوچی و بقای معانی محلی، تلقی می شود. این کتاب حول چهار مفهوم سازماندهی شده است که آن ها می پردازد: مکان های پوچ اشیای پوچ پوچی انسانی و خدمات پوچ.

جورج ریتزر با استناد به نمونه های برجسته از زندگی روزمره، خواننده را دعوت می کند تا تفاوت های ظریف این مفاهیم را در پیوند با تناقض های موجود در فرآیند جهانی شدن هیچ بررسی کند.

به عنوان مثال چرا افرادی که برای شرکت های چندملیتی بزرگ، نوعی از هیچ را تولید می کنند، اغلب توان خرید چیزی را که خودشان تولید کرده اند را ندارند؟ چرا برخی از افراد به نظر می رسد که شیفته مارک لباس های خود هستند؟ پیغامدهای اجتماعی افزایش روزافزون جهانی شدن هیچ برای صنایع پزشکی، آموزشی و گردشگری چیست؟

سؤالات انتقادی در سراسر کتاب مطرح می شود و خواننده مجبور است نه تنها در پی پاسخ به این سؤالات باشد، بلکه به ارزیابی انتقادی سؤالات و همچنین پاسخ های خود نیز بنشیند.

نقد و بررسی کتاب جهانی شد ن هیچ

جورج ریتزر در کتاب شگفت انگیزخود با عنوان جهانی شدن هیچ، تلاش می کند تا همه عناصر فرایند جهانی شدن را در چارچوب یک نظریه واحد و فراگیر قرار دهد. به گفته ریتزر، مشکل بزرگ در درک و تفسیر فرایند جهانی شدن از اینجا ناشی می شود که خیلی از ما، به جای تلاش برای درک تغییرات در مقیاسی جهانی سعی در بررسی تأثیرات محلیِ فرآیندهای فراملّی داریم.

مطالعه جهانی شدن به این معنا نیست که ما باید سنت های جامعه شناختی مدرنیته را که خدمتهای زیادی به ما کرده اند را کنار بگذاریم: در واقع جهانی شدن در بستر مدرنیته متولد شده است و رویکردهای جامعه شناختی ما به فرایند جهانی شدن باید منعکس کننده این مسأله باشد.

ریتزر از طریق بررسی فرایند جهانی شدن پوچی آرمانهای نظری خود را در عمل پیاده سازی می کند. به گفته ریتزر، در جهانی نوین پوچی یا همان مفهوم هیچ بر زندگی همه ما سلطه دارد. از منظر ریتز پوچی، به اشکال اجتماعی خاصی اتلاق می شود که، نسبتاً فاقد محتوای ماهوی متمایز هستند. او در اثر خود به چهار نوع مختلف از این پوچی اشاره کرده است که شامل: مکان های پوچ، اشیاء پوچ، پوچی انسانی و پوچی خدماتی می باشند.

به عنوان مثال در مورد رستوران های فست فود، مک دونالد و استارباکس در سراسر جهان جایگزین کافه های محلی شده اند. مراکز خرید بزرگ و هایپرمارکت ها جایگزین بازارهای محلی شده اند.

در واقع این هایپرمارکتها و فست فودهای زنجیره ای تنها نمونه های کلاسیکی از مکان های پوچی هستند که ارائه خدمات بی هویت در آنها عادی است. به اعتقاد ریتزر، نکته این نیست که جهان به طور فزاینده ای پر از پوچی است، بلکه مسأله مهم این است که در نتیجه فرایند جهانی شدن هیچ این نوع پوچی در سراسر جهان در حال تکثیر است.

تنها ایراد وارد بر اثر ریتزر این است که او در کتاب خود در پی خلق یک نظریه اجتماعی بسیار منظم و مرتب است، که هیچ عیب و ایرادی بر آن وارد نباشد. ریتزر در جست وجوی خلق نظریه ای یکپارچه درباره جهانی سازی، آمریکایی سازی و مک دونالدیزاسیون، فرضیه جهانی سازی هیچ خود را بیش از حد پر و بال داده است.

به عنوان مثال خوانش تک دیدگاهی ریتزر از مفهوم هیچ مسائل نظری خاصی را در اثر او ایجاد می کند: این مشکل که نامکان ها، نااشیاء، ناانسان ها، ناخدمات طرح شده در این کتاب را نمی توان به هیچ طریق دیگری مشاهده، تجربه یا تفسیر کرد. به عبارت دیگر، او هیچ فرصتی برای ما قائل نشده که همبرگر، فرودگاه، چت روم، خرید اینترنتی یا یک فنجان قهوه در استارباکس را به شیوه ای با معنا و انسانی تجربه کنیم.

اما برخلاف نظریه ریتزر، برای بسیاری از مردم، مک دونالد یا استارباکس به عنوان یک مکان وجود دارد نه یک غیرمکان عاری از معنا. به عنوان مثال هوارد شولتز، مغز متفکر استارباکس، سبک کافه محبت آمیز و چیدمان جایگاه های باز را بر اساس ایده جامعه شناختی مکان عالی خوب که متعلق به اولدنبرگ است، الگوبرداری کرده.

هشتمین نمایشگاه آنلاین فروشگاه طفره با عنوان قفسه های دوست داشتنی از 17 اردیبهشت تا 6 خردادماه برگزار می شود که در آن بیش از 100 هزار عنوان کتاب تا 80 درصد تخفیف به دوستداران کتاب عرضه می شوند.