جامعه ای که قصه گو ندارد جامعه نیست - فروشگاه طفره

به گزارش فروشگاه طفره، مراسم تجلیل و بزرگداشت حمید عاملی، دوشنبه شب، 26 آبان ماه در شهر کتاب مرکزی برگزار گردید.

در این مراسم که با حضور سید احمد محیط طباطبایی، شادمهر راستین و سید محمد هاشمی برگزار گردید، نخستین مجموعه قصه های حمید عاملی با عنوان الاغ من دم نداره در قالب لوح فشرده رونمایی شد.

قصه گویی برای سرگرمی نیست

سید احمد محیط طباطبایی به عنوان نخستین سخنران گفت: وقتی رادیو شکل گرفت، روایت گری و قصه گویی توسط پیشکسوتان شروع شد و ادامه پیدا کرد، راویانی که برای مخاطبان گوناگون قصه می گفتند. و بعد زمان و موقعیتی می رسد که قصه گویی در شیوه فرهنگی ما تغییر ایجاد می نماید ولی امروز، این مساله مورد احتیاج ما نیست و به تدریج از برنامه های روزانه ما خارج شده است. بنابراین در این روزگار می بینیم که والدین جوان، قصه گویی برای بچه ها را فراموش نموده اند، اگر هم این کار را انجام دهند، عام نیست بلکه برای گروه های خاصی است و باقی مردم، شیوه های دیگری را برای سرگرمی و آموزش به بچه ها در نظر می گیرند.

او ادامه داد: مساله ای که دوست دارم بر روی آن تاکید کنم، آن است که قصه گویی برای سرگرمی نیست بلکه شیوه ای قدیمی و متداول است برای انتقال فرهنگ؛ شیوه ای که باعث می گردد خیلی از مسائل مثبت به فرهنگ تبدیل گردد و بسیاری از ناهنجاری ها از بین برود.

محیط طباطبایی با بیان اینکه تعداد قصه گوها در اروپا، بیش از هزار نفر است و در کشور ما به تعداد انگشتان یک دست، گفت: قصه گویی در اروپا، بخشی از آموزش و و تداوم فرهنگی به حساب می آید، این در حالی است که ایران که از قدیمی ترین تمدن هاست، قصه گویی و روایت را اساس انتقال فرهنگ خود قرار داده است. ما حتی کتاب هایی مثل شاهنامه یا هزار و یک شب را به وسیله روایت حفظ نموده ایم.

وی افزود: قصه، به قدمت عمر بشر است و از غارها و جایی که خانواده ها تشکیل می شده اند، شروع شده و آرام آرام به بخشی از جریان زندگی مردم تبدیل شده است. قصه ها هم در سطح عمومی و هم در بخش های خصوصی یعنی بخش هایی که حافظه مردم زنده نگاه داشته شده است و از نسلی به نسل دیگر منتقل می گردد.

این پژوهشگر همچنین گفت: تمام مفاهیم آموزشی در کشور و تمدنی مثل ایران که خاصیت منحصر به فردی دارد، به وسیله قصه گویی منتقل شده است درواقع ایران توانسته استقلال فرهنگی اش را با این شیوه حفظ کند در حالی که استقلال فرهنگی مصر، روم و بین النهرین از بین رفته است. البته زبان فارسی هم در این راستا، یاری بسیار زیادی نموده چون تم موسیقایی خاصی دارد و با شکل های دیگر روایت آمیخته شده است.

محیط طباطبایی در بخش دیگری از سخنانش گفت: پس از اینها گوسان ها در قلمرو فرهنگی ایران پیدا می شوند که قصه ها را با موسیقی روایت می نمایند و بعد هم عاشیق های آذربایجان هستند که قصه های قدیمی و اجتماعی را سینه به سینه منتقل نموده اند و عدم توجه به اینها باعث اضمحلال و ضعف شیوه های موثر و تداوم یافته در فرهنگ غالب امروز ما می گردد.

وی ادامه داد: قصه گویی، شیوه ای کهن است که توانسته در ابعاد مختلف از جمله در قالب حیات مدنی ادامه پیدا کند. این شیوه حتی در دوره متاخر با وسائل تازه ای مثل رادیو و نت شکل جدیدی پیدا نموده است.

این محقق افزود: البته قصه برخلاف دهه 40 و 50 به گروه های الف و ب و ج تقسیم شده اما واقعیت آن است که قصه، سن و سال نمی شناسد و قصه گو برای همه قصه می گوید طوری که حتی پیامبر اکرم برای اینکه نیت اصلی خود را بیان کند، می گوید که بهترین قصه ها را آورده ام. به این ترتیب، قصه، در شکل حماسه، تاریخ و باورهای دینی، یک شیوه اصلی انتقال فرهنگ به حساب می آید و باید بگویم که ما امروزه با بحران قصه و قصه گویی مواجهیم و نمی توانیم شکل جدیدی برای آن پیدا کنیم و در عین حال، هیچ چیز هم جای آن را پر ننموده و ناهنجاری های ناشی از نبود قصه در جامعه امروز مشهود است.

وی با بیان اینکه فیلم کوچ، داستان کوچ عشایر را به تصویر کشیده، گفت: این فیلم، یک فیلم صامت است اما نشان می دهد که یک نفر کتاب بزرگی در دست دارد و از روی آن برای دیگران می خواند بنابراین قصه گویی، سرگرمی نیست بلکه بخشی از زندگی و فرهنگ عشایری است که نشان می دهد کار بدون تفریح و تفریح بدون کار معنا ندارد. حتی در زمان گلاب گیری هم قصه ای تعریف می گردد و این ریتم، نشان می دهد که قصه گویی در هنگام فعالیت اجتماعی نیز کاربرد دارد.

عاملی به بیان و محتوای قصه، عشق می ورزید

در ادامه برنامه، بخشی از یک داستان سی دی الاغ من دم نداره با صدای مرحوم عاملی و زویا خلیل آذر پخش شد و پس از آن، سید محمد هاشمی، مدیر انتشارات گزینه برتر سخنرانی خود را شروع کرد. او گفت: وقتی در سال 41، زنده یاد صبحی درگذشت، بسیاری از افرادی که به برنامه قصه های آدینه علاقه داشتند، ناراحت بودند و نمی دانستند چگونه می توان خلاء او را جبران کرد. اما حمید عاملی، سکان دار قصه گوی ایران شد و به لحاظ دوستی دیرینه ای که با مرحوم صبحی داشت، کارهای فاخری انجام داد.

وی ادامه داد: من ناظر بودم که او چگونه عاشقانه و با علاقه، به داستان می پردازد. او در قصه های خود سعی می کرد فرهنگ ایرانی را زنده کند و کمال زندگی را به جوانان و نوجوانان بیاموزد. قصه هایی که او تالیف نموده و به صورت قصه پردازی و نوار و کاست عرضه نموده است، گویای آن است که در بیان و محتوای قصه، عشق می ورزیده است.

هاشمی افزود: به دفعات شاهد بودم که تا دیرهنگام به کار نوشتن مشغول بود. آخرین اثر و داستان او نیز هزار و یک شب بود که متاسفانه دو جلد آن بیشتر چاپ نشد و مابقی به صورت دستنوشته در کتابخانه اش بایگانی شده است. به نظر من در حق حمید عاملی و همسر فداکارش جفا شده و آنگونه که باید و شاید به این مرد بزرگ، آثار و همسرش رسیدگی نشده است. حق مطلب این بود که عزیزانی که در راس کار هستند، کتاب های او را منتشر نمایند ولی باوجود کوشش های همسر ایشان، هیچ اقدامی در این باره صورت نگرفت. به خصوص که حمید عاملی به غیر از داستان های جذابش، شاعری بدیعه گو و توانمند هم بود که وقتی در جمعی قرار می گرفت، آن مجلس را به خوبی در قالب شعر به تصویر می کشید.

قصه گو می خواهیم نه سریال ساز

شادمهر راستین، فیلم نامه نویس دیگر میهمان مراسم بزرگداشت حمید عاملی بود که برای سخنرانی حاضر شد. او درباره آشنایی اش با حمید عاملی گفت: من مرحوم عاملی را برای نخستین بار، از رادیو شناختم چون اگرچه تلویزیون را دوست داشتم اما خواهر و برادر بزرگ ترم برنامه های مورد علاقه شان را تماشا می کردند و من چاره ای به غیر از انتخاب رادیو نداشتم. البته قصه گوی دوره بچه گی ما، خانم عاطفی بود که وقتی بچه بودیم، ما را به کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان می بردند و ما روی زمین می نشستیم و حکایت هایی را که خانم عاطفی برای مان تعریف می کرد، می شنیدیم.

او همچنین گفت: همواره کسی باید باشد که برای آدم ها قصه بگوید. اگر امروز، ما اضطراب داریم، به این دلیل است که قصه گو نداریم. به نظر من دو نفر در زندگی آدم ها تاثیر بسیار مهمی دارند. یکی، کسی که روایت می نماید و دیگری، کسی که لالایی می گوید و از آنجاکه این دو نفر روزانه، 16 ساعت کار می نمایند، ما انسان هایی مضطربیم!

راستین ادامه داد: بنابر آخرین نظریات روایت در حوطه شعر و داستان، جامعه ای که قصه و راوی نداشته باشد، جامعه نیست چون قصه است که جامعه ای را به جوامع دیگر می شناساند. فکر کنید اگر یونانیان، راوی نداشتند، چه اتفاقی می افتاد! نه ایلیاد و اودیسه ای وجود می داشت و نه غربی! ما شاید بتوانیم ازطریق دین و فرهنگ با جامعه مرتبط شویم ولی جامعه واقعی با راوی زنده است.

این فیلمنامه نویس افزود: کسانی که روایت ساز امروز هستند یعنی رزمنده ها، قصه ها را چندین بار برای عم تعریف می کردند یعنی جامعه ای که روایت می کرد، احتیاج به شنیدن روایتی دیگر داشت. نه تنها آنها که کل جامعه، موضوعی برای صحبت کردن داشتند در حالی که الان، موضوع صحبت ما در کافی شاپ ها، فوتبال یا آخرین سریالی است که تماشا نموده ایم. شاید این اتفاق بد نباشد اما نتیجه این رویداد، این شده که همه گی دچار یک نوع اضطراب شده ایم.

راستین در بخش دیگری از سخنانش به نقش رادیو در قصه گویی اشاره نمود و گفت: در کشورهای دیگر، گرایش جدیدی به ایجاد رادیو ایجاد شده و رادیوی اینترنتی چیزی است که غرب از ایجاد آن ناگزیر شده است و همه اینها نشان می دهد که ما دوباره به روایت احتیاج داریم. حرف آخر اینکه ما به قصه گو احتیاج داریم و با فیلم و سریال نمی توانیم جامعه سالمی داشته باشیم به خصوص که پدرها حرف و روایتی ندارند که تعریف نمایند.

وی در خاتمه از میراث فرهنگی و احمد محیط طباطبایی بابت انگیزه هایی که برای انتشار مجموعه صوتی قصه های حمید عاملی به او و همکارانش داد، تشکر کرد.

همسر مرحوم عاملی نیز به عنوان آخرین میهمان به روی سن رفت و گفت: از سازمان میراث فرهنگی، شهر کتاب مرکزی و موسسه رسایش تشکر می کنم که میراث عاملی را نگهداری و بخشی از آنها را منتشر کردند چراکه کتاب ها و سی دی های او دارد از بین می رود. این در حالی است که من بارها با صدا و سیما تماس گرفتم و خواهش کردم بدون اینکه به من پولی بدهند، آثار عاملی را حفظ و منتشر نمایند اما کسی اهمیت نداد.